Mars’ın harikaları nelerdir?
- Muhteşem Valles Marineris vadisi milyonlarca yıl önce su baskınları nedeniyle oluşmuştur.
Güneş Sistemi’nin en büyük kanyonu olan Valles Marineris uzaktan sizcede çok güzel görünmüyor mu? Amerika’daki Büyük Kanyon bulunmakta ve bu kanyonu ilk defa gören herkes şaşkınlıktan küçük dilini yuttuğunu söylüyor. Amerika'da bulunan Kanyon 29 kilometre uzunluğunda, yer yer iki kilometre derinliğinde, ovadan Colorado nehrine doğru uzanıyor ve bir insanın hayatı boyunca görüp görebileceği en büyük yeryüzü şekli. Fakat koskoca bu Büyük Kanyon Güneş Sistemi’nin en büyük kanyonu Valles Marineris’in ancak küçük bir çukuru kadar yer kaplıyor. Uzunluğu 4,000 kilometreye varan, zaman zaman 200 kilometre genişliğe ulaşan bu dev kanyonun bazı yerlerinin derinliği 10 kilometreyi buluyor. Eğer bu kanyon uzay yerine Dünya’da olsaydı bütün Amerika kıtasını baştan başa geçebilirdi. Mars’ın boyutunun Dünya’nın yaklaşık yarısı olduğu düşünülürse, çevresinin yaklaşık yüzde 20’sini kaplıyor diyebiliriz.
- Kasei Valles, Güneş sisteminin ikinci büyük vadisi “Mars’ın en vahşi doğa olaylarına şahit olmuştur”
Hemen güneyindeki Güneş Sistemi’nin en büyük kanyonu Valles Marineris olmasa, daha kuzeydeki Kasei Valles bu unvana sahip olacaktı. 3 bin kilometre uzunluğunda, üç kilometre derinliğindeki bu kanyon yörüngede dönen uzay araçlarının kameralarında rahatça görülebiliyor. Bazı yerlerde genişliği 300 kilometreye ulaşıyor ve Valles Marineris’i geçiyor. Ancak boyutu, Kasei Valles’i Mars’ın 10 harikasından biri yapan tek şey değil. 1.5 milyon kilometre karelik bu bölgenin tümü Mars’ın tarihindeki en vahşi doğa olaylarına şahit olmuştur. İki dev Mars vadisi uzaydan rahatça görülebiliyor. Bu dev kanyon su erozyonu nedeni ile oluştu.
- Süper Volkan
Çok da uzak olmayan bir gelecekte, asteroid kuşaklarına veya Mars’a turistik seyahatler yapılacağı düşünülüyor. Hiç şüphesiz, Mars’a giden herkesin ilk görmek istediği yer Olympus Mons olacak. Burada bir dizi ilgi çekici nokta da var. Örneğin 22 kilometre yüksekliğinde, 624 kilometre alana yayılan, Güneş Sistemi’ndeki en büyük zirve. Boyutu neredeyse Fransa kadar!
Bu tür volkanlar yavaş yavaş oluştuğu için yamaçlarının eğimi yaklaşık yüzde 5 civarında oluyor. Olympus Mons’un zirvesine çıkıp etrafınıza baksanız, büyük ihtimalle Güneş Sistemi’nin en yüksek dağının tepesinde durmakta olduğunuzu anlamazdınız. Tam kenarına gelip aşağı bakarsanız, 10 kilometre derinliğinde bir uçurumdan aşağı bakıyor olurdunuz. Dünya’nın en yüksek volkanından, Hawaii’deki Mauna Loa’dan kat kat yüksekte olduğunuzu ancak o zaman fark ederdiniz
- Volkan topluluğu
Mariner 9, Dünya’ya Mars’ın yörüngeden çekilmiş fotoğraflarını göndermeye başladığında üç nokta bilim insanlarının dikkatini çekti. Burası Mars’ın Tharsis Montes adı verilen bölgesiydi ve bu üç nokta da üç volkanın zirvesiydi. Kuzeydoğudan güneybatıya doğru eşit aralıklarla uzanıyorlardı. Tharsis Montes Mars’ın en büyük volkanik bölgesi. Genişliği 4,000 kilometre civarında ve içinde 12 dev volkan bulunuyor. Her biri Dünya’daki volkanlardan neredeyse 100 kat daha büyük.
- Mars’ın Kuzey ve Güney farkı
İki yarımküre arasındaki fark onlarca yıldır inceleniyor. Yetmişli yıllardan beri Mars yörüngesinde dönen uydular bize Mars’ın kuzey ve güney yarımküreleri arasındaki büyük farkı gösterdi: Güney yarımküre engebeli, volkanik ve kraterlerle dolu. Güneş Sistemi’nin en yüksek zirvelerine ev sahipliği yapıyor. Kuzey yarımküre ise rakımı en fazla birkaç kilometre olan dev bir düzlük.
Kısa bir süre öncesine kadar kimse bu büyük farkın nedenini bilmiyordu. Tek bilinen, gezegenin çok ama çok eski çağlardan beri bu farka ev sahipliği yaptığı. Bu iki yarımkürenin neden bu kadar farklı olduğuna dair birkaç teori geliştirildi: Bunlardan bir tanesi mantodaki ısınan gazların yükselmesinin güneyde yukarı, kuzeyde ise aşağı doğru hareketi tetiklemesi. 1984’te ortaya atılan bir başka teori ise bu iki yarımküre arasındaki farkın korkunç, dev bir çarpma sonucu ortaya çıktığını savunuyor.
Aslında bu gizemi çözebilen en basit yanıt bu. Bu teoriyi destekleyen bir olgu, kuzeyde yaklaşık 8,500 kilometre genişlikte ve 10,600 kilometre uzunlukta bir çöküntünün var olması. Ancak bu teori ortaya çıktığı hızla çürütüldü. Zira kuzey yarımkürenin sınırları çarpma sonucu oluşacak bir kratere uygun karakteristik şekillere sahip değildi.
- Dev toz fırtınaları
Mars’ın yüzeyi Dünya’daki herhangi bir çöldeki kum taneciklerinden çok daha ince bir tozla kaplı. Bu tozda ve Mars zemininde bulunan demir oksit (pas) gezegene rengini veriyor. Zaman zaman Mars rüzgarlarının hızı artıyor ve bu tozu havaya kaldırıp altındaki kayaların görünür olmasını sağlıyor. Kalkan toz gezegenin başka yerlerinde birikip kum tepecikleri oluşturuyor
- Yeraltı lav kanalları
12 kilometre yüksekliğindeki Pavonis Mons Everest’ten yaklaşık üç kilometre daha büyük. Ancak sadece yükseklik yüzünden onu Mars harikalarının arasına koymadık. Bu sönmüş volkanın güney batısına baktığımızda ilk başta gözümüze nehir yatakları gibi görünen ve birbirine paralel uzanan kanallar görüyoruz. Onlarca kilometre uzunluğundaki bu kanalların uçları volkanın zirvesini gösteriyor. Bu vadiler Dünya’da alışageldiğimiz şekilde su erozyonu nedeniyle oluşmadı. “Lav kanalları” olarak bilinen bu yapılar yüzeyde akan lavların üst tarafı soğuyup katılaşırken altında erimiş kayaların akmaya devam etmesi nedeniyle oluşuyor. Yanardağın lav püskürtmesi durunca yeraltındaki lavlar da akıp bitiyor ve arkalarında mağaralar şeklinde uzaman yeraltı kanalları kalıyor.
- Donmuş karbon dioksit kutuplar
Mars’ın ekvatorunda hava sıcaklığı çok da korkutucu değil. Yaz aylarında hava sıcaklığı 20 dereceye çıkabiliyor, toprak ısısı ise 30 derecelerde dolaşabiliyor. Ancak kutuplarda tamamen farklı bir durum var. Mars’ın kuzey kutbu, güney kutbundan daha soğuk. Kış aylarında -153 derece görülebiliyor. 2001’de Hubble tarafından çekilen bu fotoğraftaki Mars kutuplarındaki buzlar görülüyor. Kuzey kutbunda ayrıca dev bir toz fırtınası oluşmuş durumda.
- Büyük çarpışma sonucu oluşan havuz
Hellas Planitia Güneş Sistemi’nin ilk zamanlarında, yaklaşık dört milyar yıl önce dev boyutta nesneler uçuşup birbirileri ile çarpışırken oluşmuş inanılmaz büyüklükte bir krater. Tabanı parlak ve Güneş ışığını yansıttığı için Dünya’dan bile görülebiliyor. Çapı yaklaşık 2,250 kilometre, derinliği ise 7 kilometreyi buluyor. Bu derinlikte atmosfer basıncı kraterin tepesindeki basıncın yaklaşık iki katı. Ancak bu havzanın da krater olup olmadığı hala tartışılıyor.
- Mars kanalı
Astronom Giovanni Schiaparelli 1877'de Mars yüzeyindeki çizgileri incelerken onlara İtalyanca “canali” ismini verdi. Bu oluşumların adı “kanal” olarak İngilizceye geçti ve 20. yüzyıl akademisyenleri bu kanalları doğal oluşum değil, bir zamanlar Mars’ta hüküm sürmüş bir medeniyetin meydana getirdiği oluşumlar olarak tanımlayan teoriyi geliştirdiler. Konuya daha bilimsel olarak yaklaşanlar ise bu kanalların o zamanın teleskoplarının yetersizliği nedeniyle ortaya çıkan optik bir illüzyon olduğunu iddia ettiler. Spektroskopik analizler Mars’taki atmosfer basıncının suyu sıvı halde tutmaya yetecek kadar yüksek olmadığını ve Kızıl Gezegen’in beklenenden daha soğuk olduğunu gösterdi. Son olarak, güçlü teleskoplarla Mars’a baktığımızda bu çizgilerin aslında var olmadığını gördük. Kanal sistemi olarak adlandırılan şekiller ise toza fırtınaları ile biriken tozun oluşturduğu tepecikler olarak değerlendiriliyor.
Sizde yazarlık yapabilirsiniz.
20/10/2020
Marsgezegeni, marshakkındabilgiler, uzay, uzaykeşfi, marsinharikalarinelerdir, gunessistemi, vallesmarineris, kaseivalles, alympesmons, olymposmons, maunaloa, mariner9, tharsismontes, pavonismonseverest, lavkanalları, hubble, marsinkuzeykutbu, hellasplani
